Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Powieść z lat siedemdziesiątych minionego stulecia autorstwa jugosłowiańskiego twórcy Ćamila Sijarića. Pisarz pochodził z czarnogórskiej części regionu Sandżak, zamieszkałego w większości przez Słowian mówiących po serbskochorwacku ale wyznających islam, bądź potomków tychże, co podkreśla jego imię. Mieszkał i tworzył w Sarajewie i nie dożył rozpadu Jugosławii i konieczności opowiedzenia się po jednej ze stron wielu konfliktów. Akcja rozgrywa się w latach trzydziestych XIX stulecia w Belgradzie, w chwili powstania autonomicznego księstwa serbskiego i powolnego wycofywania się z tamtych terenów przez Turków. Pierwszoosobowa narracja jest snuta przez Aliję, eunucha (haduma) pochodzącego z Akova, czyli obecnego Bijelego Polja (miejsca narodzin autora). Bohater, stary i wykształcony nadzoruje harem zubożałego tureckiego spahisa w podupadającej rezydencji miejskiej, zwanej konakiem. Siłą rzeczy występuję mnóstwo orientalnego, zeslawizowanego słownictwa dotyczącego instytucji świata muzułmańskiego, nie tylko religijnych, ale i świeckich, wyjaśnionych w słowniczku na końcu powieści Fabuła książki jest tak skonstruowana, że można czytać ją zarówno dosłownie, jako powieść historyczną osadzoną w konkretnym miejscu i czasie, jak i symbolicznie, bądź to w postaci zderzenia dwóch kultur czy cywilizacji, bądź też starego z nowym bądź zupełnie jako moralitet w historycznym i do tego jeszcze orientalnym kostiumie. To jest niewątpliwie jej zaletą. Drugą stanowi orientalny styl snucia narracji – pełen dygresji, dywagacji i niedopowiedzeń, z nie do końca dokładnymi opisami, wariantami wydarzeń czy też wizjami ze snów. Ale ie wszystkim to będzie odpowiadać. Osobom nie obznajomionym z kulturą Orientu może wydać się dziwnym, że autor uczyniła narratorem eunucha. Jednakże to dzięki temu zabiegowi czytelnik może obserwować zarówno męską jak i kobiecą część konaku i ich mieszkańców oraz ich rozmowy i przemyślenia. W pełni sprawni seksualnie mężczyźni nie mieli bowiem w kulturze muzułmańskiej żadnego kontaktu z obcymi kobietami. Ciekawe jest również porównanie upadającej, niczym próchniejący konak, kultury tureckiej w północnej części Bałkanów z rodzącym się państwem serbskim. Marazm i inercja ustępują chłopskiej sile i anarchii, ale okrucieństwo i korupcja pozostają bez zmian. Bardzo ciekawa powieść, szczególnie dla miłośników prozy Mešy Selimovića, Ismaila Kadare czy Orhana Pamuka, ale nie tylko.