rozwiń zwiń

„Bardziej na mnie działa spotkanie z przestrzenią niż z człowiekiem” – wywiad z Filipem Springerem

Zofia Karaszewska Zofia Karaszewska
05.04.2016

Właśnie wydana Księga zachwytów Filipa Springera to zbiór architektonicznych impresji. Subiektywny przewodnik po miejscach w Polsce, które warto zobaczyć. Zadanie dla czytelnika jest jasne: przeczytać, pojechać i obejrzeć. Wejść, usiąść, posłuchać jak głos się niesie. Poczuć przestrzeń. Uczyć się jej.

„Bardziej na mnie działa spotkanie z przestrzenią niż z człowiekiem” – wywiad z Filipem Springerem

Springer znów pisze krytycznie, ciekawie i mądrze o polskiej przestrzeni architektonicznej, tym razem szukając tego, co zachwyca.

Zofia Karaszewska: Czy Polacy mają problem z poczuciem estetyki?

Filip Springer: Gigantyczny!

Z czego to wynika?

Z niedouczenia przede wszystkim. Mamy 250 godzin plastyki w podstawówce i gimnazjum łącznie, zaś na przykład dzieci w Danii mają ich 263 w ciągu jednego tylko roku! Czy dlatego każde duńskie miasto wygląda lepiej niż każde polskie miasto? Tak, generalnie to z tego właśnie. Nikt nas architektury nie nauczył. Nie umiemy też o niej dyskutować. Umiemy czytać książki, możemy więc dyskutować o literaturze, natomiast nie mamy aparatu narzędziowego do dyskutowania o architekturze. Dyskutujemy w kategoriach „ładne – brzydkie”, ale uwaga – kiedy zaczynamy mówić o architekturze w tych kategoriach, to trzeba mieć świadomość tego, że kończy się dyskusja. Można się wzajemnie urazić i na tym kończy się cała zabawa. Na gazeta.pl jest taki model komentowania „o, nawet ładne”, „o, raczej brzydkie” i następny komentarz jest już „jesteś głupia, a twoja matka to coś tam” i koniec.

Uważam, że to jest jeden z naszych największych problemów, że nie umiemy krytycznie rozmawiać o architekturze, nie umiemy powiedzieć, że coś ma proporcje, jest usytuowane w kontekście otoczenia, że nawiązuje do jakiegoś stylu, albo osobowości architekta.

Może nie mamy gustu?

Każdy ma jakiś gust! Mamy powiedzenie, które działa z siłą bomby, „o gustach się nie dyskutuje” i aż trudno o tym dyskutować, jak to jest głupie stwierdzenie. Nie dyskutujemy, bo się boimy kogoś urazić, ale to nie gust wyznacza wartość! To, że ktoś ma jakiś gust i mu się podoba Licheń, to jeszcze nie znaczy, że ten Licheń ma wartość…

Czy istnieje w ogóle krytyka architektoniczna w Polsce?

Tak, ale jest zamknięta w pismach branżowych. W niszy. Mamy kilku świetnych krytyków architektury, ja się zupełnie do nich nie zaliczam, bo nie definiuję się jako krytyk.

Mamy recenzje książek, płyt, ale nie mamy recenzji budynków. O budynkach pisze się, gdy przysparzają wartości miastu, np. powstaje nowa sala koncertowa, albo jak coś mają wyburzać. Nie ma czegoś takiego, że powstaje budynek i dziennikarz go recenzuje, dzięki czemu ludzie mogliby poznać narzędzia oceny.

Użyteczność, trwałość czy piękno? Jakie kryteria oceny architektury przyjmujesz?

Funkcjonalność, czyli użyteczność.

W „Księdze zachwytów” tego nie widać.

Tak, bo to są teksty, które mają wskazać pewne drobne aspekty. W trzech tysiącach znaków nie da się zawrzeć krytyki architektonicznej, to są raczej takie teksty, które mają zwrócić uwagę na aspekt danego budynku i spowodować, że człowiek zastanowi się. Miniaturki, pseudo-eseiki, impresyjki.

Tym razem skupiasz się na tym, co ładne i udane?

To, że napisałem książkę, w której sto budynków opisuję jako udane, przy czym nie wszystkie są opisane jako udane, to nie znaczy jeszcze, że z polską przestrzenią jest wszystko w porządku. W każdym błocie da się znaleźć diamenty (śmiech). Przy okazji licznych moich publikacji krytycznych, „Wanny z kolumnadą” i innych dyskusji, pojawiały się ciągle głosy „co z pozytywnymi przykładami?”, „nic tylko krytykować umiecie!” – takie gadanie.

Najpierw pojawiła się idea cyklu architektonicznego na gazeta.pl, tam pojawiło się kilkadziesiąt tekstów, z czego tylko cztery były negatywne; co ciekawe, te cztery się najlepiej klikały, teraz powstała książka.

To przeciwwaga czy zmiana podejścia?

„Księga zachwytów” to jest taka książka, która ma dać drugą nóżkę do „Wanny z kolumnadą”, pokazać, że w każdym mieście można znaleźć coś ciekawego i fajnego architektonicznie. I tyle. To nie jest zmiana podejścia, nadal sądzę o polskiej przestrzeni to, co uważałam pisząc „Wannę z kolumnadą”. Nawet czasem myślę, że jest gorzej. To, że się da znaleźć coś dobrego, temu nie zaprzecza.

Uwrażliwiasz czytelnika na przestrzeń. Masz poczucie misji?

Nie, nigdy nie miałem poczucia misji i nie wiem, czy będę miał. Mam świadomość, że mocny tekst może coś zmienić, ale może też nic nie zmienić, albo zmienić na 5 minut. W związku z tym mogę tylko napisać dobry tekst - to co się dzieje z nim dalej, jest po za mną całkowicie. Zawsze podejmuję tematy, które mnie bardzo interesują, albo dotyczą.

Czyli to są raczej egoistyczne pobudki.

W 100% egoistyczne. Przez to nie można zadać pewnych pytań, bo nie można wchodzić w cudzą intymność głębiej, niż pozwala na to własna ciekawość. To jest niegrzeczne i złe. Tak uważam. Mam nadzieję, że mi tak zostanie. Nie piszę książek i tekstów na zamówione tematy. Nie umiem tego robić. Piszę, bo coś mnie zainteresuje i przejście tej procedury reporterskiej powala mi zaspokoić swoją ciekawość.

Jako reporter nie chcesz, opisując problem, wywołać jakiejś zmiany?

Może tak się dzieje, ale to nie jest moją intencją. „Księga zachwytów” ma dać ludziom radość. Mogą ją przeczytać i pojechać zobaczyć coś, o czym może nie mieli pojęcia np. dom handlowy w Mławie – mało kto myśli, że w Mławie jest coś ciekawego architektonicznie, a okazuje się, że jest i to bardzo!

#####

Co było kluczem wyboru?

Chciałem, żeby w tej książce była cała Polska, żeby miała wartość przewodnika. Nie lubię tego określenia Polska A i B, ale okazuje się, że na mapie architektonicznej jednak jest Polska A i B. Znalezienie wartościowych realizacji na Ziemi Lubuskiej, było trudne i trzeba to sobie jasno powiedzieć. Na Warmii i Mazurach, było ciut łatwiejsze, ale też nie było łatwe. Są takie rejony mocno zapuszczone. Trudno znaleźć wartościowe realizacje w mniejszych miastach. Kalisz, Mława – tu są realizacje raczej z PRL-u.

Co Cię najbardziej zachwyciło?

W różnych obiektach różne rzeczy mnie zachwycają. W Filharmonii Szczecińskiej zachwyca mnie to, w jaki sposób współgra z otoczeniem; w Służewskim Domu Kultury zachwyca mnie jego społeczny wymiar uwidoczniony w formie architektonicznej. W Sadach Żoliborskich zachwyca mnie, w jaki sposób jest osiągnięte bezpieczeństwo przez projekt, a nie przez to, że jest osiedle grodzone.

Nie jest tak, że mam ulubiony budynek w Polsce. Mam taki zwyczaj, że jak jeżdżę po Polsce, to w każdym z miast wyszukuję sobie coś fajnego do obejrzenia i przekonania się, czy jest ciekawe. Tak chodziłem i zbierałem, czasem coś skrobnąłem i to było punktem wyjścia dla tych tekstów. To nie jest książka, która powstawała ciągiem i nie trzeba jej czytać ciągiem. Raczej można mieć i wiedzieć, że jest tam cała Polska i jak się gdzieś jedzie, to można zajrzeć, czy po drodze nie ma czegoś ciekawego do obejrzenia.

Właśnie. Zachęcasz do podróży, do oglądania.

Definicja architektury na Wikipedii pokazuje do czego przywykliśmy, a mianowicie do patrzenia. Poznajemy architekturą za pomocą obrazu, a nie doświadczenia. Dlatego we wstępie do tej książki jest napisane, że po tym jak się ją przeczyta, trzeba wyjść i obejrzeć. Trzeba wejść, usiąść, posłuchać jak się głos niesie. Czytanie nie wystarczy.

Czym jest dla Ciebie architektura?

Czymś, bez czego nie możemy się obyć. Takie zdanie mi powiedział Aleksander Franta „Bez architektury nie ma życia”. Po drugie - architektura ma zaspokajać jakiś potrzeby ludzi. Tym jest dla mnie architektura – czymś, czego się używa.

Jak to jest z ego architekta, które wychodzi czasami na pierwszy plan?

Jest jak każdy widzi (śmiech). Nie wiem skąd się to bierze. Mam taką teorię, że nawet najmniejszy obiekt zaprojektowany przez architekta jest większy od całego dorobku poety.

W sensie gabarytów?

No tak. I jak się patrzy na coś takiego, co jest takie wielkie, a jaszcze jak to jest drapacz chmur, to może odbić. To jest oczywiście żartobliwe.

Środowisko architektów jest bardzo rozkochane w sobie, oni kochają siebie, uwielbiają wystawiać sobie pomniki i ubolewają nad tym, że nie kojarzy się działa architektonicznego z nazwiskiem. Mało jest takich obiektów, które jednoznacznie przyporządkowujemy jakiemuś architektowi, a oni kochają poczucie bycia docenionym. Nie wszyscy oczywiście, ale wielu.

Mało jest w architekturze skromności; i u samych architektów, i wśród inwestorów. Te dwa braki nakładają się na siebie i wychodzą z tego czasami straszne rzeczy.

Dziś tak jest, że trzeba błyszczeć i architekci też się w tym odnaleźli.

W wielu krajach jest jeszcze ta „druga noga” projektowania – w odpowiedzi na potrzeby użytkownika, bez manifestacji. Tego mi w Polsce brakuje.

Czy kształtuje nas to, co nas otacza?

To jest pytanie o to, co było pierwsze: jajko czy kura. Czy to, co nas otacza, wynika z nas i my to kształtujemy, czy jest odwrotnie. Chyba jest bardziej tak, że to, jak wygląda współczesna Polska, pokazuje jacy my jesteśmy.

To nie najlepiej o nas świadczy.

Być może prawdziwe jest również teza, że to, jak wgląda współczesna Polska, kształtuje również nas, ale nie mam na to dowodów.

Na pewno jest tak, że jak wygląda Polska wynika z tego, jacy jesteśmy, że jesteśmy chaotyczni, często prostaccy, że idziemy na skróty, stosujemy populistyczne rozwiązania także w architekturze (coś musi być nowe, błyszczeć, drogie być nie musi, ale ważne, żeby było widać, że jest drogie) – to nas zadowala. Jak jest kolorowo, to jest fajnie!

Teraz czuje się współodpowiedzialna za tę przestrzeń.

Bo każdy z nas jest współodpowiedzialny. Cała ta przestrzeń zależy od nas. To jest jednak truizm, bo mamy graczy silniejszych i słabszych przy tym stole.

No właśnie, kto formalnie ponosi odpowiedzialność?

Formalnie to są trzy podpisy (w uproszczeniu): urbanisty, architekta i urzędnika. Mamy wskazanie. Jak napisałem „Wannę z kolumnadą” i tak to podsumowałem, to pojawiły się listy protestacyjne w prasie, albo do mnie wysłane osobiście. Pierwsi przysłali architekci, że to nie oni są odpowiedzialni, bo prawo jest dziurawe. Potem urbaniści, że to też nie oni. Urzędnicy protestowali na spotkaniach autorskich. Te trzy odpowiedzialne grupy wyraziły wprost, że to nie one są winne (śmiech).

Prof. Tadeusz Markowski prezes Towarzystwa Urbanistów Polskich na początku lat ‘90 był radnym w Łodzi i chciał wprowadzić porządek w planowaniu przestrzeni, usłyszał, że teraz przestrzenią będzie rządził Bóg i rynek. Nie wiem jak z Bogiem, ale rynek na pewno rządzi Polską przestrzenią.

Deweloperzy?

Deweloperzy działają w granicach prawa, oni są po to by zarabiać kasę. To nie deweloperzy są źli, ktoś im na to pozwolił, żeby doili z przestrzeni ile wlezie. To państwo powinno wprowadzać pewne ograniczenia i chronić przestrzeń, która jest wartością, bo ktoś, kto na niej zarabia, nie będzie jej chronił.

Czyli winni są politycy.

Oczywiście, że tak. Oni nie są jednak zainteresowani, żeby regulować polską przestrzeń, bo kogo to obchodzi. To jest problem, który jest nierozwiązywalny w perspektywie kadencji. Harmonizowanie przestrzeni, to nie jest projekt na 4 lata, tylko na lat 20.! A kto to wie, czy będzie u stołka za 20 lat, to po co się angażować…

Skąd u Ciebie zainteresowanie architekturą?

Ja mam tak: to jest osobnicze i nie umiem tego wyjaśnić, że bardziej na mnie działa spotkanie z przestrzenią niż z człowiekiem. Człowieka używam do opisania pewnej przestrzeni, czy to jest Miedzianka, która zniknęła, jakiś budynek, Radom czy Wałbrzych.

Zawsze punktem wyjścia jest miejsce i to jak ono na mnie działa i co się w nim ze mną dzieję, czy mnie interesuje. Za tym idzie cała procedura reporterska, która wyjaśnia mi tą przestrzeń. Nie wiem z czego to wynika, musiałbym się u psychologa na kozetce położyć, żeby mi odpowiedział. Mam tak i idę za tym. 


komentarze [5]

Sortuj:
Niezalogowany
Aby napisać wiadomość zaloguj się
Halina Wiśniewska 06.04.2016 18:33
Czytelniczka

Mądry chłopak i ciekawy wywiad.

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
8_oclock 06.04.2016 13:05
Czytelniczka

Z jednej strony dobór obiektów do Księgi Zachwytów jest subiektywny, z drugiej, jak twierdzi autor, o gustach się dyskutuje i o architekturze dyskutować należy. Sam dobór obiektów do KZ może być dyskusyjny.

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
Orszada 05.04.2016 19:38
Czytelnik

Jeżeli ktoś mówi, że porusza temat z egoistycznych pobudek, nie trzeba już bardziej przekonywać do zapoznania się z książką :) A chęci Polaków do życia w ładniejszej rzeczywistości są faktycznie niewielkie. Szkoda, bo zachwyt nad architekturą w drodze do pracy dobrze dotleniłby umysł.

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
Paweł 05.04.2016 15:23
Czytelnik

Lektura warta uwagi.

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
Zofia 05.04.2016 14:10
Autorka/Redaktorka

Zapraszam do dyskusji.

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post