Wcale nie lepiej przedstawia się kwestia formy i przynależności gatunkowej utworu: określa się go jako powieść dla dzieci, bajkę, baśń, przypowieść czy powiastkę filozoficzną, a duża część literaturoznawców upiera się, że jest to literatura zdecydowanie bardziej dla czytelników dorosłych. Są też tacy, którzy widzą w nim profetyczną wizję śmierci autora. Na ironię zakrawa zaś fakt, że to sztandarowe dzieło literatury francuskiej, duma i jeden z wciąż najlepszych towarów eksportowych Francji, nie tylko nie powstał w tym kraju (o czym wspomniano wyżej), lecz premierowo ukazał się w roku 1943 najpierw w USA po angielsku, a po francusku kilka dni później. Ciekawostkę stanowią ilustracje, akwarele wykonane przez samego autora, w odniesieniu do których również istnieje kilka kontrowersji. Z punktu widzenia walorów artystycznych nie są one wybitne, lecz mimo to w większości wydań książki na całym świecie pozostały niezmienione i uważane są obecnie za kanoniczne. Inna kwestia wiąże się z ich wyborem i barwą – wydawca amerykański nieco „udoskonalił” oryginalne ilustracje wyostrzając ich kreskę oraz nadając im bardziej wyraźne barwy. Wydawca francuski - Gallimard – który wykupił prawa do książki dwa lata później, bazował na ilustracjach przerobionych, a za nim – wydawnictwa z innych krajów. Efekt jest taki, że, w zakresie choćby samych wydań polskich spotkać możemy nie tylko całkowicie odmienne barwy ilustracji, lecz także całość w tonacji czarno-białej (w oryginale większość ilustracji jest kolorowych) oraz – niestety – wydania nieilustrowane. Wydawnictwo „Klasyka” z Bielsko-Białej pokusiło się nawet o inne ilustracje, niestety nie umieściło nazwiska ich twórcy w książce (nazwisko tłumacza także pominięto).

Wiemy zatem, że okoliczności powstania, forma i oprawa graficzna „Małego Księcia” to sprawa bardzo zagmatwana, ale o czym to w ogóle jest? Odnosząc się do sugestii narratora książki – pilota, który wskazał różnice w priorytetach opisu świata przez dzieci i dorosłych – można przedstawić dwie odpowiedzi. Dziecko powiedziałoby, że tekst opowiada o Małym Księciu, pilocie i pustyni; o róży, przeciągach i kolcach; o lisie, żmii i zbożu; o wschodach słońca, gwiazdach i marzeniach; o ludziach i planetach; o wodzie i radości. Dorosłym trzeba jednak podać dużo liczb: w książce na 110, 79, 127, 121 (itd., w zależności od wydania) stronach jest mowa o 43 zachodach słońca, 7 planetach, asteroidach o numerach 325, 326, 327, 328, 329 i 330, pięćset jeden milionach sześćset dwadzieścia dwa tysiące siedemset trzydzieści jeden gwiazdach i jednym zarządzającym nimi biznesmenie, pięciu tysiącach róż, sześciu latach tęsknoty, dwóch miliardach ludzi i pięćdziesięciu trzech zaoszczędzonych minutach. Obie odpowiedzi nie wyczerpują tematu i obie domagają się własnych badań Czytelnika.

#####

A tymczasem minęło już siedemdziesiąt lat od wydania utworu, niedawno wygasły autorskie prawa majątkowe do książki i przeszła ona do domeny publicznej. Efekty widoczne są w naszym kraju od razu: przez dwa pierwsze miesiące 2015 roku nakładem 4 wydawnictw ukazało się aż 5 różnych wydań książki w 4 tłumaczeniach. Choć wszystkie zasługują na uwagę, dwa z nich są szczególne: Nasza Księgarnia* opublikowała piękne wydanie kolekcjonerskie w dużym formacie oraz, co najważniejsze, z obszernym wstępem Jolanty Sztuczyńskiej na temat genezy i fenomenu książki oraz życia i twórczości jej autora, zilustrowanym zdjęciami oraz oryginalnymi reprodukcjami ilustracji z manuskryptu, które nie znalazły się w ostatecznym wydaniu. Natomiast Znak emotikon podarował nam nowy polski przekład (trzynasty) autorstwa Henryka Woźniakowskiego**.

Do tej pory dostępne były tłumaczenia następujących autorów: Marta Malicka (pierwszy polski przekład, ukazał się w 1947r. czyli już w dwa lata po wydaniu francuskim i był pierwszym tłumaczeniem „Małego Księcia” na język obcy, nie licząc przekładu angielskiego, które w zasadzie było wydaniem premierowym – zagmatwane bardzo, ale o tym było już wyżej), Jan Szwykowski (najbardziej znane i ulubione przez piszącą te słowa), Marta Cywińska, Mirosława Dębska, Janina Karczmarewicz-Fedorowska, Halina Kozioł, Ewa Łozińska-Małkiewicz, Barbara Przybyłowska, Anna Trznadel-Szczepanek, Piotr Drzymała, Zofia Barchanowska, Wiera i Zbigniew Bieńkowski. Nowy przekład jest piękny i zwięzły, czyta się go szybko i z przyjemnością. Tłumacz podarował nam tekst prosty, piękny i wymowny, a jedno z najważniejszych zdań brzmi tak: A oto mój sekret. Jest bardzo prosty: dobrze widzi się tylko sercem. To, co najważniejsze, jest niewidoczne dla oczu***. Nazwy postaci pisane są małą literą i są to określenia występujące w większości poprzednich tłumaczeń (zainteresowanych różnicami zapraszam na tę stronę), wyjątek stanowi handlarz, który pojawił się wcześniej tylko u jednego autora (i wydaje się bardziej aktualnym określeniem niż kupiec). Przekład przypadł mi do serca (nie jest to norma, niektóre czytam z wielkim trudem i mało chętnie) a jedyne zastrzeżenie mam do zdania Czas, który straciłeś dla twej róży, sprawia, że jest tak ważna, a dokładnie do słowa „straciłeś”. Wydanie książki zachwyca mnie tym bardziej, ponieważ, od odróżnieniu od większości wcześniejszych, okładka jest granatowa, a ilustracja ozdabiająca ją jest tą rzadziej wybieraną przez polskich wydawców.

Książka doczekała się nie tylko wielkiej popularności i uznania na całym świecie, ale jest podobno na drugim miejscu (po „Biblii”) po względem liczby tłumaczeń oraz sprzedanych na świecie egzemplarzy. Nie dziwi też fakt, iż jest jedną z najczęściej kolekcjonowanych – ludzie z różnych krajów zbierają wydania we wszystkich dostępnych językach. Najbardziej znany kolekcjoner z Niemiec ma wydania w 230 językach i dialektach! Istnieją strony, gdzie zainteresowany mogą wymieniać się informacjami oraz skontaktować się w celu dokonania wymiany lub przesłania prośby o kupno ksiązki w języku korespondenta. W Polsce jest kilku kolekcjonerów, największy zbiór książek w różnych językach i dialektach (161!) zgromadził Oskar. Wszyscy kolekcjonerzy z całego świata, wśród nich pisząca te słowa, liczą na to, iż ten festiwal „Małego Księcia” potrwa jeszcze jakiś czas, nie tylko zresztą w naszym kraju, a w tym czasie ich zbiory powiększą się znacznie za nieznaczne kwoty. Wydawać by się mogło, że w przypadku książki opublikowanej do tej pory w 255 językach oraz dialektach, w tym martwych i wymierających (a w kilku językach również w alfabet Braille'a), i sprzedanej dotąd w ponad 140 milionach egzemplarzy, do których co roku dołącza kolejny milion (dane dla dorosłych oczywiście; dzieci ucieszy informacja, że dzieci na całym świecie kochają „Małego Księcia”) mało jest rzeczy, które mogą nas zaskoczyć. A jednak się to zdarza - w poprzednim roku ukazało się w naszym kraju wydanie w języku łemkowskim oraz pruskim, a kolekcjonerzy od kilku lat wyglądają tęsknie wersji kaszubskiej. Może w tym roku?

Wielka popularność „Małego Księcia” zaowocowała zainteresowaniem producentów wszelkiego rodzaju dóbr. W oficjalnym sklepie internetowym Le Petit Prince La Boutique Officielle oprócz książek można kupić prawie wszystko z podobizną głównego bohatera i innych postaci książki: artykuły AGD, odzież, urządzenia domowe i inne przedmioty. Powstały również gry planszowe i komputerowe, książeczki edukacyjne i sztywnostronicowe oraz kilka kontynuacji: Mały Książę odnaleziony Jean-Pierre’a Davidtsa, Powrót Młodego Księcia Alejandro Guillermo Roemmersa oraz polskiej kontynuacji Mały Książę i Róża Krzysztofa Wiczkowskiego. Na uwagę zasługuje też świetna powieść Studio Saint-Ex Ani Szado – fabularyzowana biografia Saint-Exupéry’ego z wątkami fikcyjnymi, doskonale przedstawiająca okoliczności powstania jego najsłynniejszej książki.

Książka doczekała się kilku ekranizacji i znów Francuzi dali się wyprzedzić: w 1974 powstał film fabularny w reż. S. Donena, w koprodukcji amerykańsko-brytyjskiej, w latach 1978-79 Japończycy nakręcili serial anime, a pełnometrażowa animacja powstała w 2008 r. w Chinach. Francuski serial powstał dopiero w XX wieku. Już w sierpniu tego roku czeka nas premiera filmu wytwórni Paramount Pictures inspirowanego książką – trójwymiarowej animacji komputerowej, której akcja obejmować będzie dwie czasoprzestrzenie – współczesną rzeczywistość oraz świat książki. To ekranizacja "Małego Ksiacia", na którą czekają zarónwno mali, jak i dorośli miłośnicy tej książki.

To będzie dla mnie rok „Małego Księcia”.

Jowita Marzec

* Antoine de Saint-Exupéry – Mały Książę, przeł. Anna Trznadel-Szczepanek, z il. Autora, Nasza Księgarnia, Warszawa 2015
** Antoine de Saint-Exupéry – Mały Książę, przeł. Henryk Woźniakowski, z il. autora, Znak emotikon, Kraków 2015
*** Tamże, s. 84