Zmiany w obyczajowości i postrzeganiu ról społecznych zachodzą, ale bardzo wolno. Wprawdzie systemy prawne poszczególnych państw częściej już dopuszczają kobiety do wykonywania różnych zawodów – np. mogą one być już zawodowymi żołnierkami lub pełnić posługi duchowe – a także chronią je w wielu przypadkach przed dyskryminacją i molestowaniem, jednak nierówności płciowe mają się wciąż doskonale. Niemniej to, co postrzegane jako męskie i kobiece, przestaje być tak wyraziste i jednoznaczne, jak jeszcze w pierwszej połowie XX wieku. Chociaż nauczyciel przedszkolny nadal budzi zdumienie, a branża IT lekceważy kobiety, coraz intensywniej kobiety i mężczyźni próbują rozsadzić ramy stereotypów. Niestety, nadal dziewczęta i chłopcy są wtłaczani w określone role zarówno przez rodziców, jak i szkolnych nauczycieli. To zmienia się najwolniej. Tym bardziej entuzjastycznie należy reagować na pojawienie się książek dla młodzieży, które w sposób oczywisty podważają schematy i stereotypy.

Świetnym przykładem zmiękczania krzywdzącego stereotypu męskości jest książka Toma Eastona Chłopaki nie dziergają. Jej bohater bowiem łapie za wełnę i druty, i jest w tym doskonały. Hobby świetnie pasuje do typu jego umysłowości, a nijak się ma do atrybutów męskości. Chociaż oczywiście reakcje otoczenia są różne, z czego Ben zdaje sobie sprawę, rozumiejąc, że zostanie przypisana mu łatka „przegrywa”. Może to jednak nie jest za wysoka cena, bo w zamian otrzymuje dostęp do świata, którego mu bardzo brakowało. Otrzyma w nim wsparcie, akceptację, rozmowę i zbuduje poczucie własnej wartości. Nie musi dłużej przy tym robić rzeczy, których nie cierpi – a wśród nich jest niestety wszystko to, co stereotypowo cementuje męską wspólnotę – piłka nożna i samochody. Duży problem z hobby syna ma oczywiście jego ojciec, mechanik samochodowy. Być może jednak wynika on głównie z tego, że Ben ukrywał przed nim swoje zainteresowania, zamykał dużą część swojego świata? Easton doskonale pokazuje, że podważając stereotypy, podchodząc do nich sceptycznie i krytycznie, można zmienić świat – ten sobie najbliższy, ale też świat innych ludzi.

Druga jego książka Dziewczyny nie biją ma podobne przesłanie. Bardzo cenne, bo feminizm w Polsce ciągle nie ma dobrego PR-u, a niesłusznie. Fleur, główna bohaterka, i Blossom, jej przyjaciółka, to dwa różne wcielenia kobiecych dróg do niezależności. Fleur zaczyna uprawiać boks, walczy o poprawę formy, uczy się determinacji i czerpania ze swojej wewnętrznej siły. I robi to na przekór bliskim – w tym matce i chłopakowi. Nie pozwoli sobie jednak stawać na drodze, bo ta jej gra jest warta świeczki. Wpisuje się też w system wartości, tradycyjnie uznawany za męski, w wyniku promowanego w kulturze chrześcijańskiej etosu rycerskiego – jest szlachetna, lojalna, gra fair. Nie jest oczywiście idealna (byłoby to nudne), bo... ma problem z opanowaniem agresji. Nie można jej jednak nie lubić. Blossom jest natomiast intelektualistką, czyli typem feministki, który budzi najwięcej oporu i drwin. Interesuje się kobiecym europejskim kinem, czyta książki feministyczne, jest zaangażowana w zmienianie świata i pełna zapału. Po prostu koszmar wielu mężczyzn! Relacja między dziewczynami jest bardzo cenna, czerpią od siebie wzajemnie, wspierają się i co wydaje się wyjątkowo pocieszające – są pewne swojej wartości, a przez to w jakiś sposób bezpieczne. Nie pozwolą się wykorzystać, skrzywdzić, a zranione szybko podniosą się po ciosie. Czy jakiś rodzic mógłby czegoś innego pragnąć dla swojej córki?

Zupełnie inną kategorią powieści jest Royce Rolls Margaret Stohl. Mamy w tym wypadku do czynienia z książką, nawet nie tyle flirtującą z popkulturą, co będąca jej nieodrodną córką. Jest dobrze napisana, błyskotliwa i na swój sposób rozczulająca. Dlaczego? Bo to bardzo złośliwa satyra na pozoranctwo i powierzchowność świata celebryckiego. Jednocześnie pielęgnuje wartości rodzinne, przyjaźń, otwartość i akceptację inności. Akcja dzieje się w Los Angeles, ale odmienność amerykańskich realiów nie stanowi żadnej bariery, bo w rzeczywistości i amerykańscy, i polscy czytelnicy znajdują się jednocześnie w globalnym świecie telewizji i internetu. Ma to swoje wady i zalety, ale na pewno warto powtarzać do znudzenia, że pokazywana tam rzeczywistość jest wykreowana. Niekoniecznie wiecznie zadowolone i perfekcyjnie zrobione gwiazdy telewizyjnych show mają tak idealne życie. One pozują. Niby banalne, ale czy jesteśmy zupełnie pewni, że kilkunastolatkowie zdają sobie z tego w pełni sprawę? Główną bohaterką jest Bentley Royce, kreowana przez reality show na niegrzeczną dziewczynkę. A ona w magazyny modowe chowa szkolne notatki i skrycie marzy o studiach! Boi się jednak, że gdy padnie program, to rozpadnie się jej rodzina. Wymyśla więc piekielny plan i wdraża go w życie. W tym świecie pełnym ułudy i błyskotliwych kłamstw rodzina jest wciąż najważniejsza! Być może zatem nie warto wierzyć pozorom i patrzeć na człowieka, nie na wizerunek? Bierzmy to pod uwagę przy lekturze tych trzech powieści, bo to na pewno rzecz do przegadania zarówno na lekcjach, jak i w domach.

Tekst: Gabriela Omiotek